Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΟΥΝΕΝΟΙΣ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ο ΕΝ ΒΟΥΝΕΝΗΣ ΣΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Ἡ σχετικὴ μὲ τὸν Ἄγιο Νικόλαο τὸν νέο βιβλιογραφία καλύπτεται ἀπὸ ἕνα πλῆθος χειρογράφων κωδίκων, δημοσιεύσεων καὶ ἐκδόσεων. Τὸ ἀρχικὸ κείμενο τῆς βιογραφίας τοῦ Ὁσιομάρτυρος γράφηκε ἀπὸ τὸν συνώνυμό του Νικόλαο περὶ τὰ μέσα τοῦ δεκάτου αἰῶνος. Οἱ μετέπειτα ὅμως ἀντιγραφὲς μὲ διασκευές, τροποποιήσεις καὶ προσθῆκες φανταστικῶν στοιχείων στὸ κείμενο αὐτὸ ὰλλοίωσαν τὴν ἀρχική του μορφή. Τὰ ἀλλοιωμένα κείμενα ἐκδόθηκαν ἀρκετὲς φορές, καὶ προξένησαν σύγχυση, ποὺ ἦτο ἀδύνατον νὰ ξεδιαλυθῆ ἀπὸ τοὺς μελετητάς. Μόνον ἡ ὁλοκληρωμένη διδακτορικὴ διατριβή, τοῦ Δημ. Σοφιανοῦ, ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 1972, ἔρριξε φῶς καὶ διεχώρισε τὰ ἀληθῆ ἀπὸ τὰ ψευδῆ στοιχεῖα. Ὁ ἴδιος συγγραφέας στὸ ἑπόμενο πόνημά του: Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ Νέος τῆς Βουνένης (Ι Αἰών). Συμπληρωματικὰ στοιχεῖα, ἀνέκδοτα ἁγιολογικὰ κείμενα Μαξίμου (1620) κ. ἄ, ἐπιβεβαιώνει τὶς ἱστορικὲς ἀλήθειες περὶ τοῦ Ἀγίου βασιζόμενος καὶ σὲ νέα στοιχεῖα ποὺ εἶδαν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητος. Ἀξίζει νὰ σημειωθῆ ὅτι στὸ χωριό, Μηλιές, τοῦ Πηλίου, ποὺ τὰ χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας εἶχε μεγάλη ἀνάπτυξη καὶ Σχολὴ Γραμμάτων ἐπίσημη, ὅπου δίδαξαν ἐπιφανεῖς διδάσκαλοι τοῦ Γένους, ὑπῆρξε ὄχι μόνο ναὸς τοῦ Ἁγίου, ἀλλὰ θεωρεῖτο καὶ προστάτης τῶν γραμμάτων. Μάλιστα σώζονται καὶ τὰ ἑξῆς 2 μεγαλυνάρια γιὰ τὴν εἰδικότητα αὐτὴ τοῦ Ἁγίου, ποιηθέντα ἀπὸ τὸν ἱερομόναχο Ἄνθιμο Παπα-Πανταζή, διδάσκαλο τῆς Σχολῆς:

Μηλέων τὸ καύχημα σὲ ὑμνῶ, Σχολῆς τὸν προστάτην, διδασκάλων τε μαθητῶν, αὐτοχθόνων ξένων, καὶ πάντων τῶν ἐν πίστει, σοὶ προστρεχόντων Μάρτυς, σοφὲ Νικόλαε.

Δεῦτε μετὰ πόθου τε καὶ χαρᾶς, ἐν ᾠδαῖς ᾀσμάτων, εὐφημήσωμεν οἱ πιστοί, τὸν ἐκ τῆς Ἑῴας, αὐγάσαντα ἀστέρα, Βουνένας ἐν τῷ ὄρει, θεῖον Νικόλαον.

Ἐδῶ παραθέτουμε κάθε βιβλιογραφικὴ πηγή, ποὺ γνωρίζουμε σχετικὰ μὲ τὸν Ἅγιο, χωρὶς νὰ κρίνεται ἡ ἀξιοπιστία της.

Α) Χειρόγραφοι Κώδικες

1.Κώδικας 81 τῆς Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Μετεώρων, 15ος-16ος αἰ.

2. Κώδικας 94 τῆς Ἱ. Μ. Ἁγίας τῆς Ἄνδρου, 12ος αἰ.

3. Κώδικας 2768 τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Ἀθηνῶν.

4. Κώδικας 1144 τῆς Ἱ. Μ. Βατοπεδίου Ἁ. Ὄ, 16ος αἰ.

5. Κώδικας Κ΄ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Φιλαρχαίου ἐταιρείας Ὄθρυος Ἀλμυροῦ, 18ος αἰ.

6. Κώδικας 10 τῆς Ἱ. Μ. Ἁγ. Θεοδώρων Ἀροανείας, 18ος αἰ.

7. Κώδικας ΚΒ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Φιλαρχαίου ἐταιρείας Ὄθρυος Ἀλμυροῦ, 18ος αἰ.

8. Κώδικας 62 τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου Ἀθηνῶν, 18ος αἰ.

9. Κώδικας τῆς Ἱ. Μ. Ἁγ. Νικολάου Ἄνδρου, 18ος αἰ.

10. Κώδικας 734 τῆς Ἱ. Μ. Ἁγ. Παντελεήμονος Ἁ. Ὄ. 18ος αἰ.

11. Κώδικας 5 τῆς Ἱ. Μ. Σιμωνόπετρας, Μαξίμου 1620.

12. Κώδικας ἰδιωτικῆς συλλογῆς κ. Ἐλένης Γ. Γουργιώτου, Λάρισα, τέλη 16ου-ἀρχὲς 17ου αἰ.

13. Κώδικας 32 τῆς Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Κοζάνης, 1724.

14. Κώδικας 203 τῆς Ἱ. Μ. Δοχειαρίου Ἁ. Ὄ, 18ος αἰ.

Β) Ἐκδόσεις

1.Ἀκολουθία τοῦ Ὁσιομάρτυρος Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐξ Ἀνατολῆς ἐν Βουνένοις ἀθλήσαντος. Ἔγινε μὲ δαπάνη τοῦ προηγουμένου Ματθαίου τῆς Ἱ. Μ. Φιλοθέου Ἁ. Ὄ. Διορθώθηκε ἀπὸ τὸν Ἀκάκιο Διακρούση, γνωστὸ λόγιο κληρικό, τοῦ 17ου αἰῶνος. Βενετία 1657.

2. Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ὁσιομάρτυρος Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐξ Ἀνατολῆς καὶ ἐν Βουνένοις ἀσκήσαντος καὶ ἀθλήσαντος. Τυπώθηκε μὲ δαπάνη τῆς Ἱ. Μ. Ὁσίου Ναούμ, καὶ διορθώθηκε ἀπὸ τὸν ἱερομόναχο Γρηγόριο τὸν Μοσχοπολίτη, γνωστὸ λόγιο κληρικό, τοῦ 18ου αἰῶνος. Μοσχόπολη 1736.

3. Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ὁσιομάρτυρος Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐξ Ἀνατολῆς καὶ ἐν Βουνένοις ἀσκήσαντος καὶ ἀθλήσαντος. Ἡ ἔκδοση ἀναφέρει ὅτι τὸ ἔργο συνέθεσε πρῶτα ὁ Ἀκάκιος Διακρούσης καὶ διόρθωσε ὁ ἱερομόναχος Ἰωσήφ ὁ ἐκ Φουρνᾶ Ἀγράφων, γνωστὸς λόγιος κληρικός, τοῦ τέλους τοῦ 18ου αἰῶνος καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 19ου, συνθέτη ἀκολουθιῶν καὶ ἐπιγραμμάτων. Τὴν Ἀκολουθία τὴν ἐπιμελήθηκε κάποιος Κωνσταντῖνος ἀπὸ τὸ χωριό, Κλειτσός, τῶν Ἀγράφων, ὅπου ὑπάρχει φερώνυμος ναός, τοῦ Ὁσιομάρτυρος. Βενετία 1791.

4. Ἀνατύπωσις τῆς προηγουμένης, ποὺ ἐπὶ πλέον περιέχει παρακλητικὸ κανόνα στὴν Ἁγία Κάρα τοῦ Ὁσιομάρτυρος. Τὴν ἔκδοση τὴν ἐπιμελήθηκε κάποιος Κωνσταντῖνος Σμαραγδόπουλος ἀπὸ τὸ χωριό, Κλειτσός, τῶν Ἀγράφων. Εἶναι γνωστή, ἀπὸ τὸν 4 κώδικα τῆς Ἱ. Μ. Ἁγ. Νικολάου τῆς Ἄνδρου.

5. Τρίτη ἀνατύπωσις τῆς ἐκδόσεως τῆς Βενετίας τοῦ 1791. Τὴν ἔκδοση τὴν ἐπιμελήθηκε ὁ Ἰωάννης Δημητρόπουλος, ἀπὸ τὸ χωριό, Κλειτσός, τῶν Ἀγράφων. Στὴν ἕκδοση αὐτὴ ἀναφέρεται γιὰ πρώτη φορά, ἡμερομηνία ἀθλήσεως, ἐσφαλμένη τὸ 720.

6. Ἕτερα ἀνατύπωσις. Πάτρα 1866.

7. Ὁμοία, Ἀθήνα, 1873.

8. Ὁμοία, Πάτρα, 1875.

9. Ὁμοία, Πάτρα, 1905.

10. Ὁμοία, Τρίπολη, 1906.

11. Ἔκδοσις τῆς δημώδους παραφράσεως τοῦ βίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου χωρὶς ἀκολουθία. Κόρινθος 1908.

12. Ἔκδοσις τῆς δημώδους παραφράσεως τοῦ βίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου καὶ ἀκολουθίας. Ἐπιμέλεια τοῦ λογίου μητροπολίτου Θεσσαλιώτιδος Ἰεζεκιήλ, τοῦ Βελανιδιώτου. Προσπαθεῖ νὰ δώσει λύσεις στὶς ἱστορικὲς ἀσάφειες, χωρὶς ἐπιτυχία. Ἀθήνα, 1930.

13. Ἀνατύπωσις τῆς ἐκδόσεως· Ἀθηνῶν 1845. Ἐκπονήθηκε ἀπὸ τὸν Λαρισαῖο Φώτιο Παπαευσταθίου, χαρακτηρίζεται δ΄ ἔκδοση. Τυπογρ. Σωτ. Σχοινᾶ, Βόλος, 1960.

14. Ἀνατύπωσις τῆς προηγούμενης. Χαρακτηρίζεται ε΄ ἔκδοση. Τυπογρ. Σωτ. Σχοινᾶ, Βόλος, 1966.

15. Ἀκολουθία καὶ Βίος τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ὁσιομάρτυρος Νικολάου τοῦ Νέου, ψαλλομένη τῇ Θ΄ Μαΐου. Ἀνατύπωσις τῆς ἔκδοσης τῆς Βενετίας τοῦ 1791. Ἀθήνα, 1968.

16. Ὁ Ὁσιομάρτυς Νικόλαος ὁ νέος ὁ ἐν Βουνένοις. Σύντομη βιογραφία ὑπὸ ἀρχιμανδίτου Κυρίλλου Χριστάκη. Καρδίτσα, 1972.

17. Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ ἐν Βουνένης. Ἀνἐκδοτα ἁγιολογικὰ κείμενα περὶ τῆς μεσαιωνικῆς Θεσσαλίας, Ι΄ αἰών. Διδακτορικὴ διατριβή, Δημητρίου Σοφιανοῦ. Ἀθήνα, Φιλοσοφικὴ Σχολὴ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, 1972.

18. Ἀνατύπωσις τῆς ἐκδόσεως τοῦ Βόλου. Χαρακτηρίζεται ὡς ἕκτη ἔκδοση. 1974.

19. Ἀκολουθία καὶ Βίος τοῦ Ἁγίου Ὁσιομάρτυρος Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐν Βουνένοις, ξίφει τελειωθέντος, ψαλλομένη τῇ 10ῃ Μαΐου. Μέριμνα τῆς Ἱ. Μ. Ἁγ. Νικολάου Ὑψηλάντη Βοιωτίας. Ὁ τίτλος δὲν συνάδει μὲ τὸ περιεχόμενο. Περιέχει παρακλητικὸ κανόνα καὶ τὸν δημώδη βίου τοῦ Ἀγίου. Ἐπίσης μιὰ ἄσχετη ὁμιλία γιὰ τὴν μάχη τῆς Πέτρας καὶ τὸν Δημήτριο Ὑψηλάντη. Ἀθήνα, 1975.

20. Ἀρχιμανδίτου Δωροθέου Θεμελῆ: Βίος, Παρακλητικὸς Κανών, Χαιρετισμοί, Ἐγκώμια καὶ θαύματα τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου καὶ ἰαματικοῦ Ὁσιομάρτυρος Νικολάου τοῦ νέου τοῦ ἐν Βουνένοις, οὗ ἠ χαριτόβρυτος Ἁγία Κάρα φυλάσσεται ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Νικολάου τοῦ ἐν Μύροις εἰς τὰς Ὥρας τῆς Ἄνδρου. Ἀθῆναι 1977. Ἡ ἐργασία εἶναι ποίημα τοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, καὶ στηρίζεται στὸν δημώδη βίου τοῦ Ἁγίου. Ἀθῆναι, 1977.

21. Μνήμη καὶ τιμή, στὸν Ἅγιο Νικόλαο τὸν νέο τὸν ἐν Βουνένοις. Χ. Μπούσια. Περιέχει Παρακλητικὸ κανόνα, ἐγκώμια, καὶ συλλογὴ μαρτυριῶν γιὰ τὴν διάδοση τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου μέσα ἀπὸ τὴν τέχνη καὶ τὰ γράμματα. Ἀθῆναι, 1983.

22. Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ νέος τῆς Βουνένης (Ι΄ Αἰών). Δημητρίου Σοφιανοῦ. Ἔκδοσις Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, 1986.

23. Φυλλάδιο ἀπὸ τὸν θεολόγο Γυμνασιάρχη Χαρίλαο Καραδιάκο. Ἱ. Μ. Ἁγ. Νικολάου Ὑψηλάντη Βοιωτίας, 1982. Περιέχει βίο ἀντλημένο ἀπὸ τὴν ἔκδοση του Ἀρχιμ. Δωροθέου Θεμελῆ, καὶ τὴν Ἀκολουθία τῆς Βενετίας τοῦ 1791.

24. Ἐγκόλπιον ἡμερολόγιον τῆς Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος, ἀφιερωμένο στὸν Ἅγιο. 1995.

25. Οἱ Βυζαντινοὶ Ἅγιοι τοῦ Ἑλλαδικοῦ χώρου μέσα ἀπὸ τὶς πηγές, καὶ τὰ κείμενα. Δημητρίου Σοφιανοῦ, 1993.

26. Καμηλάρι Ρήγα Ν. Βιογραφία, Λόγοι, Ἐπιστολαὶ μετὰ περιγραφῆς τῶν Μηλεῶν καὶ τῆς σχολῆς αὐτῶν. Σελὶς 92. Ἀθῆναι 1897.

Γ) Συναξαρισταί, καὶ Ἐγκυκλοπαίδειαι.

1.Συναξαριστής, Μαυρικίου. Τόμος 3ος, σελ. 29, 1868.

2.Μέγας Συναξαριστής, Δουκάκη. Τόμος Μαΐου, σελ. 148, 1892.

3. Συναξαριστής, Νικοδήμου Ἁγιορείτου. Τόμος 2ος, σελ. 141, 1868.

4. Συναξαριστής, Βίκτωρος Ματθαίου. Τόμος Μαΐου, σελ. 235, 1967.

5. Θρησκευτική, καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια. Τόμος 9ος, σελ. 516.

6. Μηναῖου Μαΐου. Ἔκδοσις Φοίνικος, σελ. 51, Ἀθήνα 1895.

7. Ὡρολόγιον τὸ Μέγα. Ἀποστολικὴ Διακονία, σελ. 369, Ἀθῆναι 1973.

8. Ἁγιολόγιον Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἀποστολικὴ Διακονία, σελ. 358.

9. Μεγάλη Ἑλληνικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια. Τόμος 18ος, σελ. 305.

10. Ἐγκυκλοπαίδεια Ἐλευθερουδάκη. Τόμος 9ος, σελ. 813.

11. Νέα Παγκόσμια Ἐγκυκλοπαίδεια. Ἔκδοσις Μορφωτικῆς Ἐταιρείας. Ἀθῆναι, τόμος 23ος, σελ. 98.

12. Μεγάλη Ἐγκυκλοπαίδεια Γιοβάνη. Τόμος 15ος, σελ. 262, Ἀθήνα, 1980.

Δ) Δημοσιεύσεις σὲ ἐφημερίδες καὶ περιοδικά.

1.Δ. Α. Στωϊκοῦ: Ὁ Ἅγιος Νικόλαος καὶ ἡ Βουνένη τῆς Θεσσαλίας. Περιοδικό· Προμηθεύς. Βόλος, ἔτος γ΄, σελ. 247-251, 1891.

2. Ν. Γιαννοπούλου: Βίος Ἁγίου Νικολάου τοῦ νέου καὶ ἡ Βουνένη τῆς Θεσσαλίας. Νεολόγος. Βόλος. Τόμος γ΄, σελ. 698-700, 715-717, 738-740, 746, 1894.

3. Δ. Γούνα: Πεπραγμένα Συλλόγου Ἁγίου Νικολάου τοῦ ἐν Βουνένοις. Καλαμάτα, 1902.

4. Ν. Βέη: Ἀρχαιολογικὴ Ἐφημερίς. Σελ. 180, 1911.

5. Ν. Γιαννοπούλου: Ἐπετηρὶς Φιλολογικοῦ Συλλόγου Παρνασσός. Τόμος 11ος, σελ. 185, 1915.

6. Ν. Γιαννοπούλου: Αἱ παρὰ τὴν Δημητριάδα Βυζαντιναὶ Μονή. Ἐπετηρὶς Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν. τόμος 1ος. Σελ. 210, 1924.

7. Ἰεζεκιήλ, Βελανιδιώτου: Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ ἐν Βουνένοις. Περιοδικό· Ἀνάπλασις. 15/6/1930.

8. Ν. Γιαννοπούλου: Θεσσαλικαὶ Μελέται, Α΄ Βυζαντινὴ Μονή, Ἁγίου Νικολάου τοῦ ἐν Βουνένῃ τῆς Θεσσαλίας. Τόμος 14ος, σελ. 432, 1938.

9. Σ. Δημητρακοπούλου: Ὁ Ὁσιομάρτυς Νικόλαος ὁ νέος. Περιοδικό· Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ἰ. Μ. Αἰτωλίας & Ἀκαναρνίας, σελ. 474, 1970.

10. Δ. Φερούση: Ὁ Ἅγιος Νικόλαος στὶς Ὥρες τῆς Ἄνδρου. Ἐφημερὶς Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθει. Ἀθήνα, 29/12/1977

11. Χ. Μπούσια: Ἅγιος Νικόλαος ὀ ἐν Βουνένοις. Σάλπιγξ Ὀρθοδοξίας. Ἱ. Μ. Φλωρίνης, τεῦχος 164, Μάϊος 1982.

12. Καμηλάρι Μυρτοῦς Ρ.: Ἱεραὶ Ἀνασκαφαί. Θεσσαλικὰ Χρονικά (Δελτίον τῆς ἐν Ἀθῆναις Ἱστορικῆς καὶ Λαογραφικῆς Ἐταιρείας τῶν Θεσσαλῶν), τόμος ε΄, σελ. 78, 1936.

ΠΗΓΗ