Το γεωργικό εργαλείο που
χρησιμοποιείται για το όργωμα της γης. Το αλέτρι (άροτρο) είναι το πιο
παλιό, γνωστό από τον Ησίοδο, αλλά και το πιο απλό εργαλείο, που
χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για να καλλιεργήσει τη γη και μάλιστα σε μεγάλη
έκταση. Είναι το βασικό όργανο με το οποίο έγινε η πρώτη πολιτιστική επανάσταση,
η γεωργική επανάσταση το 12ο αιώνα π.Χ., κατά την οποία ο άνθρωπος
έπαψε να είναι περιφερόμενος τροφοσυλλέκτης, εγκαταστάθηκε σε
συγκεκριμένη περιοχή και δημιούργησε οργανωμένους οικισμούς και πόλεις.
Για έναν τύπο αλετριού, το λεγόμενο πηκτόν άροτρο, γίνεται λόγος ήδη στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
Το άροτρο, που στην αρχή ήταν ξύλινο και αργότερα σιδερένιο, αποτελείται από 6 βασικά μέρη:
-
Ένα ξύλινο ή σιδερένιο άξονα, τον αρχαίο ιστοβολέα ή σταβάρι, που χρησιμοποιείται ως βάση. Το ένα άκρο του είναι προσαρμοσμένο στην αλετροπόδα και στο άλλο προσδένεται το ζώο, που τραβάει το αλέτρι.
-
Το πόδι (αλετροπόδα), που στηρίζει το αλέτρι στη γη και καταλήγει σε μια αιχμηρή μύτη, το υνί.
-
Το υνί είναι το αιχμηρό και κοφτερό όργανο, το δόντι του αρότρου, που βυθίζεται στο χώμα και κόβει τη γη οριζόντια, για να δεχτεί τη σπορά.
-
Τη σπάθη, μια κάθετη δοκό, που συνδέει το σταβάρι με την αλετροπόδα και κόβει τη γη κατακόρυφα. Ρυθμίζει το βαθύ ή επιφανειακό όργωμα.
-
Τα φτερά, που στηρίζονται στη βάση του αρότρου ως συνέχεια και προέκταση στο υνί και ανοίγουν δεξιά και αριστερά το χώμα της λωρίδας γης που κόβει το υνί.
-
Τη χειρολαβή (χερουλάτης), ένα κατακόρυφο ξύλινο ή μεταλλικό εξάρτημα με οριζόντια λαβή στην κορυφή του, που προσαρμόζεται στην αλετροπόδα και την κρατάει ο γεωργός, για να κατευθύνει το αλέτρι και να ρυθμίζει το βάθος και το πλάτος της αρόσεως με πίεση ή με στροφή δεξιά – αριστερά.
Σχέδιο αλετριού
Στους αιώνες που χρησιμοποιήθηκε το
αλέτρι εκσυγχρονίστηκε, απέκτησε δευτερεύοντα εξαρτήματα και διάφορες
παραλλαγές, αλλά στη φιλοσοφία του έμεινε ίδιο και απαράλλακτο ως προς
τη μηχανική του. Βασικές παραλλαγές του είναι το μονόφτερο αλέτρι με δυο χειρολαβές, που χρησιμοποιείται για μαλακά χώματα, και το δίφτερο αλέτρι με μια χειρολαβή, που είναι κατάλληλο για σκληρά και πετρώδη εδάφη.
Στο μπροστινό μέρος της βάσης προσαρμόζεται ένας ξύλινος ζυγός και πάνω σ’ αυτόν δυο τραβηχτά
με ζυγόσκοινα ή αλυσίδες στα δυο άκρα τους, οι οποίες καταλήγουν στη
λαιμαριά των ζώων (άλογα, βόδια ή μουλάρια), που σέρνουν το άροτρο και
ανοίγουν τη γη. Το αλέτρι που ζεύεται στα βόδια, το βοϊδάλετρο, έχει
μακρύτερο σταβάρι.
Ο γεωργός ακολουθεί πίσω από το αλέτρι.
Με τα χέρια του κρατάει τη χειρολαβή, για να κατευθύνει το αλέτρι και τα
γκέμια των ζώων, για να τα οδηγεί σωστά στο χωράφι. Απαραίτητο όργανο
του ζευγολάτη είναι η βουκέντρα, σύμβολο της εξουσίας και του καταναγκασμού που ασκεί. Ένα μακρύ ξύλο με ένα ξυστρί στη μια άκρη του, για να καθαρίζει το υνί από τα λασπωμένα χώματα, και ένα κεντρί στην άλλη άκρη, για να κεντρίζει τα οκνά ζώα.
Τα ξυλάλετρα τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι οι
γεωργοί, όπως και τα περισσότερα εργαλεία τους. Τα ξύλα που προτιμούσαν
ήταν η αγριελιά, η συκιά, το πουρνάρι, η δάφνη, η φτελιά κ.ά. Ο Ησίοδος
αναφέρει πως καλύτερο είναι το σταβάρι να γίνεται από ξύλο πουρναριού, η
χειρολαβή από φτελιά ή δάφνη και η αλετροπόδα από δρυ. Αυτά τα ξύλα
λέει δεν τα πιάνει το σαράκι.
Αλέξης Τότσικας, «Ελληνική λαϊκή κληρονομιά |Εργαλεία και κατασκευές του υλικού παραδοσιακού βίου», Εκδόσεις Αρμός, 2008. ΠΗΓΗ
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ...