Χ. ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ: ΠΡΟΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Τον Μάρτιον 1939 επίμονοι φήμαι και διαδόσεις εκυκλοφόρουν εις το εξωτερικόν περί μελετωμένης καταλήψεως της Αλβανίας υπό της Ιταλίας.Τας φήμας ταύτας διέψευσεν επισήμως την 17 Μαρτίου 1939 Ιταλική ανακοίνωσις, χαράκτηρίσασα ταύτας ως κακοήθη ψεύδη σκοπούντα την διατάραξιν της Ειρήνης εν τη Αδριατική.

Παρά την επίσημον ταύτην διάψευσιν, η Ιταλία ως γνωστόν κατέλαβε βιαίως την Αλβανίαν την 6 Απριλίου 1939, εκμηδενίσασα την βραχείαν αντίστασιν του Αλβανικού Στρατού, του Βασιλέως Αχμέτ Ζώγου καταφυγόντος εις το Εξωτερικόν.
Ο τότε Υπουργός των Εξωτερικών της Ιταλίας κόμης ΤΣΙΑΝΟ διεβεβαίωσεν επισήμως τους εν Ρώμη Πρεσβευτάς της Αγγλίας και Αμερικής ότι η κατάληψις της Αλβανίας γενομένη προς αποκατάστασιν της διασαλευθείσης τάξεως, θα είναι προσωρινή, ουδόλως δε σκέπτεται η Ιταλία να θίξη την ακεραιότητα και ανεξαρτησίαν της χώρας.
Εν τω μεταξύ τα Ιταλικά στρατεύματα, επεκτείνοντα ραγδαίως την κατάληψιν της Αλβανίας, προσήγγιζον την Ελληνοαλβανικήν μεθόριον.
Η Ελληνική Κυβέρνησις, ανησυχήσασα μεγάλως εκ του σοβα­ρού τούτου γεγονότος και αγνοούσα τας προθέσεις των Ιταλικών Στρατευμάτων, απέστειλεν εσπευσμένως ενισχύσεις εις τήν VIII Μεραρχίαν Ηπείρου, ήτις εκάλυπτε την Ελληνοαλβανικήν μεθόριον από του όρους ΓΡΑΜΜΟΣ μέχρι της θαλάσσης (ΙΟΝΙΟΝ ΠΕΛΑΓΟΣ).
Διοικητής της VIII Μεραρχίας με έδραν τα ΙΩΑΝΝΙΝΑ ήτο και τότε ο γράφων τας γραμμάς ταύτας, όστις διήλθεν αγωνιώδεις ημέρας, διότι η υπό τα όπλα δύναμις αυτής ήτο ασήμαντος, η δε εν τη μεθορίω διατεθειμένη δύναμις Προκαλύψεως μηδαμινή σχε­δόν, αποτελούσα μίαν αραχνοΰφαντον γραμμήν, άνευ της ελαχίστης κατά βάθος εφεδρείας.

Αμυντική οργάνωοις τoυ τομέως της Μεραρχίας δεν υπήρχεν ουδέ η στοιχειώδης τοιαύτη, διότι η γείτων επικράτεια της Αλβανίας, εκρίνετο αμελητέος αντίπαλος εις ενδεχομένην ένοπλον σύγκρουσιν μετ' αυτής.

Υπό τοιαύτας συνθήκας είναι εύκόλον να κατανοηθή η βαρεία ευθύνη του Διοικητού αυτής η οποία εβάρυνε τους ώμους αυτού, εν όψει ενδεχομένης προελάσεως εντός του ημετέρου εδάφους, την οποίαν δεν ηδύνατο να αντιμετωπίση ελλείψει επαρκών δυνάμεων. Η Μεραρχία, παρακολουθούσα αγρύπνως τας κινήσεις των Ιτα­λικών Στρατευμάτων εντός του Αλβανικού εδάφους δι' εμπίστων πρακτόρων αυτής, ήτο εις θέσιν ανά πάσαν στιγμήν να γνωρίζη που ευρίσκονται ταύτα και που κατευθύνονται.Και ου μόνον τούτο, αλλά και τας απωτέρας προθέσεις αυτών εγνώριζε και δη της Ανωτάτης Διοικήσεως αυτών, εκ των εκδοθεισών αυτής Διαταγών, των οποίων η κυρία έννοια και αι κατευθύν­σεις περιήλθον εις γνώσιν της Μεραρχίας. Εξαίρετον δράσιν εσημείωσε τότε και προσέφερε πολυτίμους Εθνικάς υπηρεσίας, ομάς πρακτόρων υπό τον δραστήριον Διδάσκα­λον του Παραμεθορίου Χωρίου ΜΟΛΥΒΔΟΣΚΕΠΑΣΤΟΣ (Δυτ. της συμβολής ΑΩΟΥ και ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ) κ. ΓΚΑΤΣΟΠΟΥΛΟΝ ΣΤΑΥΡΟΝ, ήδη Διευθυντήν του Δημοτικού Σχολείου Κηφισσίας.
Ο φιλόπατρις και ενθουσιώδης ούτος ανήρ, είχεν οργανώσει, εξ ιδίας αυτού πρωτοβουλίας και όλως ανιδιοτελώς, επίλεκτον ομάδα Πρακτόρων, ήτις, εισερχομένη λάθρα εις το Αλβανικόν έδα­φος, συνέλεγεν ακριβείς και θετικάς πληροφορίας περί των κινή­σεων και προθέσεων των Ιταλικών Στρατευμάτων, ας εγκαίρως μετεβίβαζεν εις την Μεραρχίαν, παρέχων ούτω μεγίστην συνδρομήν εις το έργον της.
Ο φλογερός ούτος Πατριώτης, ο τιμών τον Διδασκαλικόν κλάδον, δεν εφείσθη ποτέ κόπων και μόχθων και δεν υπελόγισε ποτέ τους συναφείς κινδύνους αλλ' ειργάσθη πάντοτε με ένθερμον ζήλον ως αληθής Στρατιώτης της Πατρίδος.
Κατά τας πρωινάς ώρας της 28ης Οκτωβρίου 1940 με προφανή κίνδυνον της ζωής του, επέτυχε να αποκόψη τας τηλεφωνικάς Γραμμάς των Ιταλικών Μονάδων, συντελέσας ούτω εις την επιβράδυνσιν της Ιταλικής εισβολής.
Η Μεραρχία εκτιμώσα το Πατριωτικόν του ανδρός έργον, επρότεινεν όπως τω απονεμηθή το «Μ ε τ ά λ λ ι ο ν   ε ξ α ί ρ ε τ ω ν  Π ρ ά ξ ε ω ν» διά τας προς την Πατρίδα εξαιρέτους υπηρεσίας του.
Δεν γνωρίζω αν τούτο επραγματοποιήθη ή ού. Αλλ εν πάση περιπτώσει, ας έχη πάντοτε υπ' όψιν του ο φιλόπατρις ούτος άνήρ ότι:
«Η ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΩΡΑΙΟΤΕΡΗ ΑΜΟΙ­ΒΗ ΤΟΥ ΘΝΗΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ».
Την Κυριακήν του Πάσχα (9 Απριλίου) τελουμένης της Ιεράς ακολουθίας της Δευτέρας Αναστάσεως εν τω Μητρο­πολιτικώ Ναώ των Ιωαννίνων, ένθα ευρίσκετο ο Διοικητής της Μεραρχίας μετά των αξιωματικών της Φρουράς, εκλήθη ούτος εσπευσμένως εις το τηλέφωνον υπό του Γενικού Επιτελείου του Στρατού.
Η αιφνίδια και εσπευσμένη αύτη αναχώρησις του Μεράρχου και των Αξιωματικών εκ του Ιερού Ναού, ενέβαλεν εις ζωηράς ανη­συχίας τον πληθυσμόν της Πόλεως, όστις εγνώριζε την κρισιμότητα της καταστάσεως.
Ο Διοικητής της Μεραρχίας συνδεθείς τηλεφωνικώς μετά του Γενικού Επιτελείου Στρατού έλαβε παρά του Υπαρχηγού αυτού, Υποστρατήγου ΠΛΑΤΗ Κ. την κάτωθι τηλεφωνικήν διαταγήν του Γεν. Επιτελείου :
«Η Κυβέρνησις εν όψει ενδεχομένης εισβολής του Ιταλικού Στρατού εις το ημέτερον έδαφος, εξουσιοδοτεί τον Διοικητήν της Μεραρχίας να επιστρατεύση ταύτην και δίδει αυτώ την εντολήν να αποκρούση διά των όπλων πάσαν απόπειραν εισβολής.
Η επιστράτευσις της Μεραρχίας θα ενεργηθή μόνον εν περιπτώσει επιθέσεως σοβαρών Ιταλικών δυνάμεων κατά της μεθορίου, ουχί δε εκ μεμονωμένων επεισοδίων, άτινα δυνατόν να λάβωσι χώραν επί της μεθορίου μεταξύ Ημετέρων και Ιταλικών Φυλακείων, άτινα πάντως δέον να αποφευχθώσιν απολύτως, διότι ύψιστα εθνικά συμφέροντα επιβάλλουσι τούτο.
Ο Βασιλεύς και η Κυβέρνησις βασίζονται μετ' απολύτου εμπιστοσύνης εις την λελογισμένην και προσήκουσαν ενέργειαν του Διοικητού της Μεραρχίας κατά την προκειμένην σοβαράν περίπτωσιν.
«Τονίζεται και αύθις ότι η επιστράτευσις της Μεραρχίας θα πραγματοποιηθή μόνον εν περιπτώσει πραγματικής και απολύτου ανάγκης και ότι μεμονωμένα μεθοριακά επεισόδια δεν δικαιολογούσι ταύτην, τα δε τυχόν δημιουργούμενα να διευθετηθώσιν ειρηνικώς και κατά τον μάλλον ενδεδειγμένον συνετόν τρόπον»
Τοιαύτη ήτο η λίαν σοβαρά εντολή, ήτις εδίδετο εις την Μεραρχίαν από τηλεφώνου και υπό τύπον μάλλον οδηγιών εκ μέρους του Γενικού Επιτελείου Στρατού διά του Υπαρχηγού αυτού, χωρίς να επακολουθήση μεταγενεστέρως έγγραφος διαταγή, επικυρούσα την ανωτέρω τηλεφωνικώς δοθείσαν εντολήν.
Και ήτο αναγκαία η έκδοσις της επικυρωτικής ταύτης διαταγής προς καθορισμόν και καταμερισμόν των ευθυνών, υποχρεώσεων και δικαιωμάτων του τε εκδίδοντος την διαταγήν και του λαμβά­νοντος ταύτην υπευθύνου εκτελεστού.
Καί ταύτα μεν όσον άφορα το τυπικόν μέρος τών οδηγιών τού­των αίτινες διά την Μεραρχίαν άπετέλουν σαφή και κατηγόρηματικήν έντολήν σοβαρωτάτης σημασίας.
Αλλά και εν τη ουσία και τω πνεύματι, αι οδηγίαι αύται εδέσμευον την πρωτοβουλίαν του Διοικητού της Μεραρχίας και ουδό­λως διηυκόλυνον το έργον αυτού, ιδία όσον αφορά την δοθείσαν εξουσιοδότησιν της επιστρατεύσεως.
Διότι τίθεται σαφώς ο όρος και τονίζεται τούτο κατ' επανά­ληψιν, ότι μόνον εν περιπτώσει επιθέσεως κατά της μεθορίου σοβαρών Ιταλικών δυνάμεων θα επιστρατευθή η Μεραρχία, ουχί δε εκ μεμονωμένων μεθοριακών επεισοδίων.
Αλλ' εν τοιαύτη περιπτώσει αι Ιταλικαί δυνάμεις, αίτινες ήσαν παρατεταγμέναι έναντι της μεθορίου πλήρως εφωδιασμέναι με τα σύγχρονα ταχυκίνητα μέσα, υπερέχουσαι συντριπτικώς της ολιγαρίθμου ημετέρας προκαλυπτικής δυνάμεως, ήδύναντο, επιτιθέμενοι αίφνιδιαστικώς και ανατρέπουσαι ευχερώς ταύτην, να εισχωρήσωσι βαθέως εις την περιοχήν της Μεραρχίας, εις διάστημα ολίγων μόνον ωρών, οπότε ήτο αδύνατος η πραγματοποίησις της επιστρατεύσεως.
Συνεπώς η δοθείσα εξουσιοδότησις εις τον Διοικητήν της Μεραρχίας υπό του Γεν. Επιτελείου δεν ανταπεκρίνετο εις τας περι­στάσεις και την πραγματικήν κατάστασιν και παρέμενε γράμμα κενόν.
Παρέμενεν όμως σαφής και κατηγορηματική η εντολή η δοθείσα αυτώ, όπως αποκρούση δ ι ά των όπλων πάσαν απόπειραν εισβολής του Ιταλικού Στρατού εις το η μ έ τ ε ρ ο ν έδαφος.
Και είναι ευνόητον πόσας και ποίας βαρυτάτας ευθύνας εδημιούργει η εντολή αύτη εις τον Διοικητήν της Μεραρχίας, όστις όμως δεν είχε τα μέσα ίνα εκπλήρωση την αποστολήν του. 

Σπανίως ηγήτωρ Μεγάλης Μονάδος θα ευρέθη, κατά την γνώμην μου, υπό δυσχερεστέρας και δυσκολωτέρας συνθήκας, ως αι ανωτέρω.
Αναμιμνήσκεται ζωηρώς ακόμη, ο γράφων τας γραμμάς ταύτας, των κρισίμων και αγωνιωδών ωρών τας οποίας διήλθε τότε ως υπεύθυνος Διοικητής της VIII Μεραρχίας.
Καθ' όλην την μακράν αυτού στρατιωτικήν ζωήν και τους πέντε Πολέμους εις ους μετέσχεν από του 1912 και εντεύθεν, τους αγωνας και τας μάχας εις ας έλαβε μέρος, ουδέποτε ευρέθη υπό δυσμενεστέρας και δυσχερεστέρας περιστάσεις εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του.
Δέον όμως να τονισθή εν προκειμένω ότι πολιτικοί λόνοι επέβαλον εις την Κυβέρνησιν να χειρισθή το ζήτημα μετά συνέσεως και φρονήσεως, απόρροια δε τούτου υπήρξεν η ανωτέρω δοθείσα δυσχερής αποστολή εις την Μεραρχίαν.Διότι όντως η προληπτική επιστράτευσις αυτής ηδύνατο να θεωρηθή ως πρόκλησις και να αποτελέση την αφορμήν εισβολής των Ιταλικών Στρατευμάτων εις το ημέτερον έδαφος.
Η Μεραρχία παρακολουθούσα μετά προσοχής την διαρκώς μεταβαλομένην και εξελισσομένην κατάστασιν διά του δικτύου πληροφοριών εγνώριζεν ότι είχον δοθή διαταγαί εις τους Διοικητάς των Ιταλικών Μονάδων όπως μη προσεγγίσωσι την Ελληνικήν μεθόριον έλαττον των 10-15 χιλιομέτρων, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων και ενδεχομένων επεισοδίων μετά των ημετέρων μεθοριακών φυλακίων.
Πράγματι δε αι Ιταλικαί μονάδες, μετά την κατάληψιν των πέραν της μεθορίου σημαντικών κέντρων της Αλβανίας εσταμάτησαν και απέστειλαν μόνον ελαφρά τμήματα τα οποία εγκατεστάθησαν εις τα υφιστάμενα Αλβανικά φυλάκια, ομού μετά των Αλβανών.
Η συμπεριφορά των Ιταλικών αξιωματικών και οπλιτών των τμημάτων τούτων υπήρξεν φιλόφρων και φιλική προς τα ημέτερα φυλάκια, τα οποία είχον λάβει αυστηράς διαταγάς της Μεραρχίας, ίνα τηρήσωσι στάσιν αξιοπρεπή και σώφρονα.
Ο Διοικητής της Μεραρχίας επιθεώρησε κατ' επανάληψιν τα σημαντικώτερα φυλάκια και έδωσεν επί τόπου σαφείς διαταγάς και οδηγίας προς τους αξιωματικούς και οπλίτας περί της τηρητέας στάσεως έναντι των Ιταλικών τμημάτων
Πράγματι δε η συμπεριφορά αυτών υπήρξε κατά πάντα αξιέπαινος και αντάξια των εθνικών παραδόσεων του Ελληνικού Στρατού, εκτιμηθείσα δεόντως και παρ' αυτών των Ιταλών, ως εδήλωσαν ούτοι προς τα ημέτερα φυλάκια.
Η Μεραρχία είχε προπαρασκευάσει πλήρως την επιστράτευσιν και δεν απητείτο ει μη μία τηλεγραφική σύντομος ειδοποίησις κατά συνθηματικόν τρόπον, όπως κηρυχθή η κινητοποίησις.
Ο Διοικητής της Μεραρχίας έχων υπ όψιν αφ' ενός μεν την δοθείσαν αυτώ υπό του Γεν. Επιτελείου εντολήν περί επιστρατεύ­σεως της Μεραρχίας και αποκρούσεως ενόπλως ενδεχομένης Ιτα­λικής εισβολής, αφ' ετέρου δε τας ακριβείς και θετικάς πληροφο­ρίας περί των κινήσεων και προθέσεων των Ιταλικών Στρατευμάτων εν Αλβανία, σταθμίσας καλώς την όλην κατάστασιν, έλαβε την απόφαοιν να μη επιστρατεύση την Μεραρχίαν, εν γνώσει των βαρυτάτων ευθυνών αυτού, αλλά παρακολουθών την εξέλιξιν της καταστάσεως να πράξη τούτο μόνον όταν κατά την κρίσιν του παραστή ανάγκη.
Τα μετέπειτα γεγονότα εδικαίωσαν πλήρως την ληφθείσαν απόφασιν εν προκειμένω, και την ενασκηθείσαν παρ' αυτού πρωτοβουλίαν.
Διότι την 10 Απριλίου 1939 (Δευτέραν του Πάσχα) ο εν Αθήναις Πρέσβυς της Ιταλίας επέδωκε προς τον τότε Πρόεδρον της Κυβερνήσεως Ιωάν. Μεταξάν την κάτωθι επίσημον ανακοίνωσιν της Ιτα­λικής Κυβερνήσεως έχουσαν ούτω:
«Πάσα φήμη ήτις τυχόν εκυκλοφόρησεν ή ενδέχεται να κυκλοφορήση περί δήθεν Ιταλικής ενεργείας κατά της Ελλάδος είναι ψευδής.
«Τοιαύται φήμαι μόνον υπό κακoβούλων πρακτόρων δύνανται να διασπαρώσιν.
«Η φασιστική Ιταλία επιβεβαιοί την πρόθεσίν της ότι θα σεβασθή κατά τον μάλλον απόλυτον τρόπον την ηπειρωτικήν και νησιωτικήν ακεραιότητα της Ελλάδος».
Η επίσημος αύτη δήλωσις της Ιταλικής Κυβερνήσεως διέλυσε τα πυκνά νέφη του διεθνούς ορίζοντος, τας σοβαράς ανησυχίας της Ελληνικής Κυβερνήσεως και την αγωνίαν της Ελληνικής κοινής γνώμης, ιδιαιτέρως δε ανεκούφισε τον Ηπειρωτικόν λαόν, όστις διήλθε τότε ημέρας αγωνιώδους ανησυχίας και φόβου.
Η VIII Μεραρχία έλαβε σχετικάς διαταγάς του Γενικού Επιτελείου περί της ευνοϊκής τροπής της καταστάσεως και ανέστειλε τας σχετικάς προς την επιστράτευσιν προπαρασκευαστικάς αυτής διαταγάς.
Εν τούτοις παρά την επίσημον ως άνω δήλωσιν της Ιταλίας, επανελήφθησαν εκ νέου φήμαι και διαδόσεις ανησυχητικοί και ανακοινώσεις ανεπίσημοι περί πιθανών προθέσεων αυτής.
Ο Υπουργός των Εξωτερικών της Ιταλίας κόμης ΤΣΙΑΝΟ, ομι­λών την 12 Απριλίου προς τους υπαλλήλους του Υπουργείου Εξω­τερικών της Αλβανίας, εδήλωσεν ότι:
«Η Ιταλία θα μεριμνήση δια την π ρ α γ μ α τ ο π ο ί η σ ι ν των εθνικών βλέψεων της Αλβανίας».
Ο Δικτάτωρ ΜΟΥΣΣΟΛΙΝΙ, ομιλών εν Ρώμη προς Επιτροπήν Αλβανών μεταβάσαν εκεί ίνα προσφέρη το Στέμμα της Αλβανίας προς τον Βασιλέα της Ιταλίας, υπεσχέθη ότι:
Η Ιταλία θα ευνοήση και θα πραγματοποίηση την επέκτασιν των Αλβανικών συνόρων.
Οι εν Αλβανία Ιταλοί αξιωματικοί απροκαλύπτως ομιλούν περί προσεχούς δράσεως του Ιταλικού Στρατού προς ΤΣΑΜΟΥΡΙΑΝ.
Έτεροι φήμαι φέρουσιν ότι η Ιταλία εν περιπτώσει γενικωτέρας συρράξεις θα καταλάβη την Κέρκυραν και την Ήπειρον μέχρι ΠΡΕΒΕΖΗΣ.
Τήν 15 Ιουνίου ο ιταλός Υπουργός της Παιδείας ΜΠΟΤΑΪ, ομιλών εν ΚΟΡΥΤΣΑ προς τους προκρίτους Αλβανούς, ετόνισεν ότι η Αλβανία εντός ολίγου χρόνου θα επεκταθή.
Την 25 ίδιου μηνός και ο Στρατάρχης ΜΠΑΝΤΟΛΙΟ .υπόσχεται εις τους Αλβανούς επέκτασιν των ορίων της Αλβανίας προς ΤΣΑ­ΜΟΥΡΙΑΝ.
Εις επίμετρον των ανωτέρω ανησυχητικών πληροφοριών και διαδόσεων, έρχεται το σοβαρόν γεγονός της προελάσεως ισχυρών Ιταλικών δυνάμεων μέχρι της μεθορίου, κατά το πρώτον δεκαήμερον του μηνός Αυγούστου, αίτινες έλαβον σαφή επιθετικήν διάταξιν.
Προ της τοιαύτης σοβαράς επιδεινώσεως της καταστάσεως το Γενικόν Επιτελείον Στρατού κατά τα τέλη του μηνός Αυγούστου διέταξε την επιστράτευσιν της VIII Μεραρχίας, κληθείσης υπό τα όπλα ολοκλήρου της εφεδρικής αυτής δυνάμεως.
Έμπλεα ιερού ενθουσιασμού, ένθερμου πατριωτισμού και φιλο­πατρίας έσπευσαν προθύμως τα γενναία τέκνα της Ηπείρου εις φωνήν της Πατρίδος και έλαβον ανά χείρας τα ένδοξα όπλα, έτοιμα να υπερασπίσωσι την ακεραιότητα και την ελευθερίαν αυτής
Ο γράφων τας γραμμάς ταύτας, ηυτύχησεν επανειλημμένως να ίδη το εξόχως συγκινητικόν και μεγαλειώδες θέαμα της αθρόας προσελεύσεως των εφέδρων εν πανηγυρικώ ενθουσιασμώ, με άσματα Πατριωτικά και εθνικούς χορούς, συνοδεία εγχωρίων μουσικών οργάνων, προπεμπομένων υπό των γονέων, αδελφών, γυναικών και τέκνων αυτών, εν βαθεία συγκινήσει και εθνική υπερηφάνεια, ευχό­μενων δε εις αυτούς να τιμήσωσι και δοξάσωσι τα ιερά όπλα και επανέλθωσιν εις τας εστίας των νικηταί.
Όσοι δεν έζησαν εις τον στρατόν καί όσοι δεν είδον ποτέ παρομοίας εικόνας Πατριωτικού, ενθουσιασμού, και εθνικού συναγερμού, δεν δύνανται να εννοήσωσιν ούτε να αισθανθώσι ποτέ τους ιερούς παλμούς μιας βαθείας εθνικής συγκινήσεως, χαράς και υπερηφανείας.
Η επιστράτευσις της Μεραρχίας παρά τας υφιστάμενας ελλείψεις υλικού και παρουσιασθείσας ανωμαλίας, συνετελέαθη ταχέως, χάρις εις τον ενθουσιασμόν και προθυμίαν των κληθέντων εφέδρων και εις την φιλόπονον και εντατικήν προσπάθειαν των Διοικήσεων και στελεχών καθ' όλην την κλίμακα της Ιεραρχίας»
Ο Αρχηγός του Επιτελείου (Αντιστράτηγος Παπάγος Αλ.) δι' επιστολής του προς τον Διοικητήν της Μεραρχίας ανεγνώρισε τας παρ' όλων καταβληθείσας προσπαθείας διά την ταχείαν και απρόσκοπτον διεξαγωγήν της επιστρατεύσεως, τονίσας ότι αύτη υπήρξε κατά μέγα μέρος προσωπικόν έργον αυτού.
ΑΙ μονάδες, επιστρατευόμεναι, κατηυθύνοντο εν τάχει πρός τάς ύπό του σχεδίου τής Μεραρχίας καθωρισμένας αυτών θέσεις εν τη μεθορίω, μεταφερόμενοι κατά το πλείστον δι' αυτοκινήτων λόγω του επείγοντος.
Η Μεραρχία ήδη είναι πάνοπλος εις τας θέσεις της, πλήρης ηθικών δυνάμεων και έτοιμη κατά πάντα να εκπληρώση την αποστολήν της, εις την υπεράσπισιν του Πατρίου εδάφους.
Εκ παραλλήλου αύτη διά διαταγών της καθώρισε τα της εκπαιδεύσεως των κληθέντων εφέδρων εις τα νέα όπλα και μηχανήματα, δι' όσους εκ τούτων δεν είχον εκπαιδευθή κατά την θητείαν των.
Αφ' ετέρου εξέδωκε και πάλιν διαταγάς προς τας Μονάδας Προκαλύψεως περί της τηρητέας στάσεως αυτών και δη των μεθο­ριακών φυλακίων προς τα έναντι φυλάκια των Ιταλών και Αλβανών.
Ο Διοικητής της Μεραρχίας περιήλθεν άπασαν την μεθόριον και έδωκεν επί τόπου διαταγάς και οδηγίας προς τους αξιωματικούς και οπλίτας των φυλακίων.
Εν συνεχεία η Μεραρχία ησχολήθη και μέ την αμυντικήν οργάvωσιν του μετώπου αυτής και ιδία της εκλεγείσης τοποθεσίας αντιστάσεως ΕΛΑΙΑ ΚΑΛΑΜΑΣ Ποταμός.
Μέχρι της εποχής εκείνης ουδεμία εργασία αμυντικής οργανώ­σεως είχε γίνει, ουδέ σχετική μελέτη.
Προς τούτο συνεκρότησεν επιτροπήν κληθείσαν «Επιτροπήν οχυρώσεως» αποτελούμενην εκ του Συνταγματάρχου Μαυρογιάννη Παν. Αρχηγού Πυροβολικού, του Αρχηγού Πεζικού Συνταγματάρ­χου Σαλβάνου Γ. του Διοικητού του VIII Σ/τος Ορειβ. Πυρ/κού Αντισυνταγματάρχου Χρηστοβασίλη Ιων. και του Διευθυντού του ΙΙΙ Επιτελικού Γραφείου Ταγματάρχου Πετρουτσοπούλου Παν.
Η Επιτροπή αύτη, κατά τας εκδοθείσας διαταγάς της Μεραρ­χίας, επελήφθη δραστηρίως και εντατικώς του έργου αύτης και κατόπιν λεπτομερούς μελέτης του εδάφους καθώρισε τας διαδο­χικάς γραμμάς αμύνης, ως και τα εκτελεστέα έργα κατά βάθος και πλάτος.
Ατυχώς δεν εχορηγήθησαν εις την Μεραρχίαν τα αναγκαιούντα μέσα (υλικά και χρηματικαί πιστώσεις) προς εκτέλεσιν των καθο­ρισθέντων έργων μονίμου οχυρώσεως,
Ουχ ήττον ήρξατο εντατική εργασία κατασκευής των καθο­ρισθέντων έργων εκστρατείας υπό των μονάδων Προκαλύψεως, παραλλήλως προς την εκπαίδευσιν αυτών.
Εν τω μεταξύ όμως η κατάστασις παρετείνετο επικινδύνως, ιδία δε η αντιμέτωπος κατά μήκος της μεθορίου παράταξις ισχυρών Ιτα­λικών και ημετέρων δυνάμεων, ετοίμων κατά πάντα διά τον αγώνα.
Και η εκνευριστική αύτη παράτασις, ηδύνατο να δημιουργήση επεισόδια δυνάμενα να έχωσι σοβαράς συνεπείας.
Ο Διοικητής της Μεραρχίας προς πρόληψιν τοιούτων μετέβη πολλάκις μέχρι των μεθοριακών φυλακίων ΚΑΚΑΒΙΑΣ και ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ, άτινα ευρίσκοντο επί των κυρίως προς Ιωάννινα οδεύσεων, και πολλάκις διενυκτέρευσεν εις αυτά, ίνα προσωπικώς παρακολουθήση την εκτέλεσιν των διαταγών του και την διεξαγωγήν της υπηρεσίας.
Τήν 17ην Σεπτεμβρίου 1939 ο εν Αθήναις Πρέσβυς της Ιταλίας επέδωκε προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν εκ μέρους της Ιταλικής τοιαύτης επίσημον ανακοίνωσιν έχουσαν ούτω:
«Η Ι τ α λ ί α δ ε ν π ρ ό κ ε ι τ α ι ν α α ν α λ ά β η π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α ν Π ο λ ε μ ι κ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν κ α τ ά τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς»
«Κ α ι π ρ ο ς α π ό δ ε ι ξ ι ν   το ύ τ ο υ    δ ι ε τ ά χ θ η     η     α π ο χ ω ρ η σ ι ς τ ω ν Ι τ α λ ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν   ε κ τ  η ς μ εθ ο ρ ί ο υ ε ι ς β ά θ ο ς 20 χ ι λ ι ο μ έ τ ρ ω ν  ε ν τ ό ς τ ο υ   Α λ β α ν ι κ ο ύ    ε δ ά φ ο υ ς»
Συνεπεία τούτου και η VIII Μερ. κατόπιν διαταγής του Γενικού Επιτελείου Στρατού απεστρατεύθη, αι δε Μονάδες αυτής επανήλθον εις τας εν ειρήνη έδρας αυτών.
Επίσης διετάχθη η αποστολή εις Μακεδονίαν και των τμημάτων ενισχύσεως, άτινα είχον διατεθή εις αυτήν, ως και των στρατευσί­μων παλαιών ανδρών των μονάδων της Μεραρχίας, αίτινες ούτω κυριολεκτικώς απεγυμνώθησαν.
Επίσης μετατίθεται εις Μακεδονίαν και ο Αρχηγός Πεζικού Συνταγματάρχης Σαλβάνος Γεώργ. δραστήριος και ικανός κατά πάντα αξιωματικός και πολύτιμος βοηθός της Διοικήσεως της Μεραρχίας.
Η Μεραρχία υποβάλλει σχετικάς αναφοράς και διαμαρτύρεται, διότι αντί να ενισχύεται, τουναντίον μειούται η δύναμις αυτής εις άνδρας και στελέχη.
Βεβαίως ήτο ανάγκη να ενισχυθώσιν αι εν Μακεδονία Μονάδες του Στρατού δι' ανδρών εκ του εσωτερικού.
Αλλ' αν διά την Μακεδονίαν ο κίνδυνος εχθρικής εισβολής ήτο ενδεχόμενος, διά την Ήπειρον ήτο επικείμενος και άμεσος, δεδο­μένου ότι απέναντι αυτής ευρίσκονται ισχυραί Ιταλικαί δυνάμεις, δυνάμενοι ανά πάσαν στιγμήν και εν πάση ταχύτητι να καταφθάσωσιν εις την μεθόριον.
Διά πάντας τους ανωτέρω λόγους ήτο ενδεδειγμένη η ενίσχυσις της Μεραρχίας και η πλαισίωσις των μονάδων αυτής διά των αναγκαιούντων στελεχών και ανδρών.
Επίσης ήτο αναγκαίον να εφοδιασθή αύτη δια υλικών και χρηματικών πιστώσεων προς εκτέλεσιν των έργων αμύνης επί της τοποθεσίας ΕΛΑΙΑΣ.
Τοιαύτη ήτο εν συνόψει η κατάστασις εν γένει εις την Μεραρχίαν λήγοντος του έτους 1939.

ΠΗΓΗ

1

2