ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΛΕΙΤΣΟ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

Η ιστορία της Ευρυτανίας και  το γλωσσικό ιδίωμα

Προσπαθώντας κανείς να διερευνήσει την Ευρυτανική ιστορία θα έρθει αντιμέτωπος με το εγγενές πρόβλημα της ανυπαρξίας πηγών καθώς και την έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων καθώς δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή στην περιοχή. Από την άλλη τα φύλα που έζησαν στην περιοχή που περικλείεται σήμερα από τα όρια του Νομού, είχαν σημαντικές διαφορές και πολλές φορές οι ιστορικές αναφορές σε αυτά γίνονται σε συνάρτηση με γειτονικές περιοχές, κατά τρόπο τέτοιο που να είναι δύσκολο να υπάρξει ενιαία ή παράλληλη περιγραφή τους.

Παρά ταύτα η Ευρυτανία έπαιξε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του ιστορικού γίγνεσθαι της πατρίδας μας, ιδιαίτερα σε εποχές δύσκολες. Κάθε φορά που η ζωή στον κάμπο γινόταν δύσκολη, τα Eυρυτανικά βουνά παρείχαν καταφύγιο και ορμητήριο στους αγέρωχους πολεμιστές, είτε αυτό συνέβαινε στα αρχαία χρόνια (μάχη εναντίον των Γαλατών) είτε στα χρόνια του Βυζαντίου, (με την καταστροφή του Βουλγαρικού στρατού) είτε επί Τουρκοκρατίας, όπου πραγματικά έσφυζαν από ζωή, αλλά ακόμα και πιο κοντά στην εποχή μας, τα χρόνια της Γερμανοϊταλικής Κατοχής.

Η ιδιομορφία του γεωγραφικού ανάγλυφου έχει όπως είναι φυσικό τον αντίκτυπό της στο χαρακτήρα των ανθρώπων που ζούνε σε αυτή. Ακόμα και η γλώσσα είναι γεμάτη σύμφωνα, αποβάλλοντας κάθε "περιττό" φωνήεν, οδηγώντας τη σκέψη στα κακοτράχαλα μονοπάτια στα οποία ήταν υποχρεωμένοι να διαβαίνουν καθημερινά όσοι τη μιλούσαν. Παρ' όλο που όπως αναφέρει ο Πολύβιος, οι Αιτωλοί, μιλούσαν τη γλώσσα των Αχαιών και των Μακεδόνων, διευκρινίζει ότι είναι μίγμα της Αιολικής και Δωρικής διαλέκτου, ενώ ο Ευριπίδης του ονομάζει "μιξοβάρβαρους", ακριβώς λόγω του γλωσσικού τους ιδιώματος.

Οι αρχαίοι -αλλά και οι κατοπινοί - κάτοικοι της περιοχής έβγαιναν από την απομόνωσή τους μόνο όταν επρόκειτο να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους με τους κατοίκους των γειτονικών νομών ή ακόμα και όταν οργάνωναν κάποια ληστρική επιδρομή εναντίον τους. 

---------------------------------------------

Το ευρυτανικό γλωσσικό ιδίωμα

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρακάτω κείμενο για το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής, όπως αναφέρεται στον Τουριστικό Οδηγό Ευρυτανίας, του Π. Βασιλείου, που εξέδωσε η  Νομαρχία Ευρυτανίας το 1971:

"Φαίνεται ότι δεν ήσαν μόνο «αγνωστότατοι την γλώσσαν» οι αρχαίοι Ευρυτάνες αλλά είναι και οι σύγχρονοι μας, πού δεν τους καταλαβαίνει εύκολα κανείς. Πετσοκόβουν τις λέξεις, μεταβάλλουν φωνητικά την μορφή των φωνηέντων, το (ι) το προσφέρουν ως ου, τρώω = τρώου ξεχωρίζοντας έτσι την δωρική προφορά του μακρού και όπως στην αρχαιότητα έτσι και τώρα εξακολουθούν να πλάθουν ένα σωρό άλλες δυσκολονόητες για τον αμύητο ακροατή λέξεις και φράσεις.

Ακόμη, προτιμούν να εκφράζονται μονολεκτικά, μετατρέποντας σε μονοσύλλαβες τις δισύλλαβες, ακόμη και τις πολυσύλλαβες λέξεις, καθώς: 

βνό	βουνό,
βζί	βυζί,
κλιά	κοιλιά,
θλειά	θηλειά,
γρούν	γουρούνι,
Βασίλς	Βασίλης,
Μάρτ'ς	Μάρτης
γδάρτς	γδάρτης,
γράφ	γράφει,
ντίπ	καθόλου,
κριν-τ’ Μήτρ	μίλησε του Μήτρου,
δλέβς	δουλεύεις,
μπλάρ	μουλάρι,
μσκάρ	μοσχάρι,
μτζουρς	μουτζούρης,
γμάρ	γομάρι,
σκλί	σκυλί,
ζμί	ζουμί,
θκάμ	δικά μου,
τλούμ	τουλούμι κλπ.

Χαρακτηριστικός είναι ο παρακάτω διάλογος μεταξύ δύο Ρουμελιωτών, ενός πού πουλούσε πήλινα μικρά δοχεία πού γεμίζουν νερό και όταν τα φυσάμε κελαηδούνε σαν αηδόνια, και του άλλου, πού ήθελε ν' αγοράσει ένα απ’ αυτά: 

— Τι πλας ; (Τί πουλάς) ;

— Π'λώ π'λί. (Πουλώ πουλί).

— Δεν πλεις πλί, πλεις πλό. (Λεν πουλείς πουλί, πουλείς πηλό).

— Πλώ πλό, αλλά π'λό π'λαλάει. (Πουλώ πηλό, αλλά πηλό πού λαλάει). 

Επίσης λέγεται, ότι κάποτε πού για πρώτη φορά ήλθε ένας Ευρυτάνας στην Αθήνα, γυρίζοντας τους δρόμους της, πήγε και στάθηκε μπροστά σε μια βιτρίνα την οποία θαύμαζε για πολλή ώρα έτσι πού κίνησε την προσοχή του καταστηματάρχη, ο όποιος τον ρώτησε : «Ε, φίλε, τι κάνεις αυτού;» Και ο Ευρυτάνας με απάθεια γρήγορα και μονολεκτικά του απάντησε «Πραζαντράου; (Πειράζει αν τηράω, (αν κοιτάω); Φυσικά δεν κατάλαβε τίποτε από την απάντηση του ο καταστηματάρχης, «ξένος θα είναι» είπε και μπήκε πάλι στο κατάστημα του. 

Κι' όταν πριν από χρόνια πήγαν στην Κορέα στρατιώτες Ευρυτάνες, όπου τους άλλαξαν ενδυμασία την πρώτη μέρα, ρώτησε ο ένας Ευρυτάνας τον συνάδελφο του, πού ακόμη δεν είχε φορέσει την καινούργια στρατιωτική φορεσιά του :

Ερώτ. Ντεσέντσαν ; (Δεν σε έντυσαν);

Απάντ. Ντεμέντσαν. (Δεν με έντυσαν).

Ερώτ. Τσάλς τσ' εντσαν ; (Τους άλλους τους έντυσαν);

Απάντ. Τσέντσαν. (Τους έντυσαν).

Άλλοι, από παλιότερα εκεί, Έλληνες στρατιώτες, μη Ρουμελιώτες, που παρακολουθούσαν τυχαία τη συζήτηση, παραξενεύτηκαν γιατί νόμισαν πώς οι νιόφερτοι συνάδελφοι τους είχαν μάθει κιόλας και... μερικά κορεάτικα. Μπράβο τους είπαν, αυτοί σε δυο μέρες τα μάθανε τα κορεάτικα!"

------------------------------------------------------------

Στην Ευρυτανία λόγω του γλωσσικού ιδιώματος είναι μερικές φορές δύσκολο να ...αποκρυπτογραφήσει κανείς το όνομα διαφόρων χωριών. Έτσι συναντώνται με δυο και πολλές φορές και τρεις τρόπους γραφής. Ένα σαφές παράδειγμα είναι η Φουρνά, και αυτό γιατί η προέλευση της ονομασίας του χωριού αυτού είναι εξακριβωμένη. Στο μέρος αυτό λοιπόν υπήρχε κάποτε ενας φούρναρης, ένας φουρνάς. Έλεγαν οι ντόπιοι: "Θα πάμε στου Φουρνά". Λόγω της αποκοπής των συμφώνων όμως, αυτό μετατρεπόταν σε "Θα πάμε στ' Φουρνά". Η κατάληξη σε "-α", οδήγησε όσους δεν ήξεραν από πού βγήκε το όνομα, να το θεωρήσουν πότε θηλυκό και πότε ουδέτερο συμπληρώνοντας ο καθένας κατά την κρίση του τη σωστή κατάληξη στο άρθρο. Δηλαδή  να λένε "στη Φουρνά" ή 'στα Φουρνά" ή "στον Φουρνά"

Στην πλειονότητά τους οι ντόπιοι εξακολουθούν να λένε "στ' Φουρνά", εννοούν όμως "στη Φουρνά", ενώ το σωστό είναι "Στου Φουρνά".

Το ίδιο συμβαίνει και με " τ' Χρύσ' "  (στη Χρύσω; στου Χρύσου; Χρυσό;), " τ΄ Κρέντ΄ " (την Κρέντη; στου Κρέντη; στον Κρέντη;) και τελικά το ...Βουτύρου.

 Εν πάσει περιπτώσει η σωστή προφορά είναι ..."στου  Β'τύρ'" (!!!) και σαφέστατα δεν πρέπει να γράφουμε "Βουτύρο", αφού δεν υπάρχει τέτοια λέξη. 

Υπάρχει  η άποψη ότι εκεί υπήρχε κάποια γυναίκα που έφτιαχνε και πουλούσε βούτυρο και γι' αυτό ονομαζόταν αυτή "βουτύρω". Αυτό όμως δεν πρέπει να είναι σωστό γιατί τότε θα προφερόταν "στη  Β'τύρου" (με μετατροπή του -ω σε ου, όπως συνιθίζεται).

Βέβαια σήμερα, με την επιρροή της τηλεόρασης και την διευκόλυνση των επικοινωνιών, η «αθηναϊκή» διάλεκτος τείνει να επικρατήσει, όπως άλλωστε και στις περισσότερες περιοχές της πατρίδας μας. Λίγοι ακόμη και στα χωριά, μιλάνε με τόσο βαριά προφορά, και οι νεώτεροι όλο και περισσότερο την εγκαταλείπουν. Το χρώμα πάντως του γλωσσικού ιδιώματος δεν λείπει από την Ευρυτανική καθημερινότητα 

ΠΗΓΗ